8 Sự thật khoa học bất ngờ về cây Manuka và lợi ích của mật ong Manuka

Cây Manuka (Leptospermum scoparium) – loài cây bụi đặc trưng của New Zealand và Úc, là nguồn gốc của loại mật ong được mệnh danh là “vàng lỏng” của xứ sở Kiwi và Kangaroo. Ẩn chứa trong loài cây này và mật ong quý giá mà nó tạo ra là vô vàn điều kỳ diệu đáng kinh ngạc. Hôm nay, hãy cùng TS. Sarah Thompson, chuyên gia thực vật học và nuôi ong với hơn 20 năm gắn bó với cây Manuka tại Đại học Waikato, New Zealand, khám phá 8 sự thật khoa học thú vị về loài cây độc đáo này nhé!

1. Sức mạnh kháng khuẩn và chống viêm từ hoa Manuka

Mật ong Manuka từ lâu đã nổi tiếng với khả năng kháng khuẩn, kháng nấm, kháng virus, chống viêm, chống oxy hóa và tăng cường hệ miễn dịch. Vậy điều gì tạo nên sức mạnh phi thường này? Câu trả lời nằm ở chính những bông hoa Manuka xinh đẹp.

Theo một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Food Science & Nutrition năm 2023 [1], ba “chìa khóa” tạo nên sức mạnh của mật ong Manuka chính là các hợp chất thực vật độc đáo:

• Methylglyoxal (MGO): “Chiến binh” chủ lực chịu trách nhiệm chính cho hoạt tính kháng khuẩn mạnh mẽ của mật ong Manuka.

• Dihydroxyacetone (DHA): “Người tiền nhiệm” của MGO, DHA sẽ chuyển hóa thành MGO theo thời gian, giúp duy trì khả năng kháng khuẩn lâu dài.

• Leptosperin: Một hợp chất phenolic độc đáo chỉ có trong mật ong Manuka, được chứng minh có tác dụng chống viêm hiệu quả.

Nghiên cứu tại Đại học Waikato [2] đã chỉ ra rằng mật ong Manuka chứa hơn 2.000 hợp chất tự nhiên, gấp 20 lần so với một số loại mật ong thông thường! Điều này lý giải tại sao mật ong Manuka được đánh giá cao và có nhiều tác dụng tuyệt vời cho sức khỏe.

2. Cuộc đua với thời gian: Mùa hoa Manuka ngắn ngủi

Một trong những điều đặc biệt của cây Manuka là mùa hoa nở rất ngắn ngủi. Qua nhiều năm quan sát tại các khu vực trồng Manuka ở New Zealand và Úc [3], chúng tôi nhận thấy hoa Manuka chỉ nở trong khoảng 2-6 tuần mỗi năm, thường đạt đỉnh điểm vào giữa tháng 12 – đầu mùa hè ở Nam bán cầu.

Đặc biệt hơn, mỗi bông hoa Manuka chỉ “bung lụa” trong vòng 5 ngày! Điều này tạo nên một “cuộc đua” với thời gian để những chú ong cần mẫn kịp thu thập mật hoa quý giá.

3. Hoa Manuka mỏng manh – Thách thức cho sản lượng mật ong

Mặc dù cây Manuka khá cứng cáp và có thể sinh trưởng trong nhiều điều kiện khác nhau, nhưng hoa của chúng lại vô cùng mỏng manh. Nghiên cứu của chúng tôi [4] cho thấy hoa Manuka rất dễ bị ảnh hưởng bởi những thay đổi nhỏ của thời tiết, như mưa lớn, gió mạnh hoặc nhiệt độ thay đổi đột ngột.

Thời tiết khắc nghiệt có thể khiến hoa rụng sớm, ngăn cản ong thu hoạch mật trong khoảng thời gian ngắn ngủi, ảnh hưởng đến sản lượng mật ong Manuka. Đây cũng là một trong những yếu tố khiến giá mật ong Manuka đôi khi biến động mạnh trên thị trường.

4. Hành trình kỳ diệu của những “người thợ” mật ong

Để tạo ra một lọ mật ong Manuka 500g thơm ngon và giàu dưỡng chất, những chú ong cần mẫn phải thực hiện một hành trình dài và vất vả. Dựa trên các nghiên cứu về hành vi của ong mật [5], chúng tôi ước tính rằng để tạo ra một lọ mật ong Manuka 500g, ong cần thực hiện khoảng 22.700 chuyến bay đến hoa Manuka!

Thật đáng kinh ngạc khi biết rằng một chú ong chỉ có thể thu thập đủ mật hoa để tạo ra 1/5 thìa cà phê mật ong trong suốt cuộc đời của nó. Mỗi tổ ong có thể có đến 40.000 “người thợ” cần mẫn làm việc ngày đêm để thu thập mật hoa và chuyển hóa thành mật ong Manuka quý giá.

5. Hoa Manuka biết “lắng nghe” tiếng vo ve của ong?

Một trong những khám phá khoa học thú vị nhất gần đây về thế giới thực vật hé lộ rằng hoa có khả năng “nghe” và phản ứng với âm thanh xung quanh! Một nghiên cứu đột phá từ Đại học Tel Aviv, Israel [7] đã chỉ ra rằng hoa có thể cảm nhận được rung động từ cánh ong và phản ứng bằng cách tăng cường độ ngọt của mật hoa để thu hút “vị khách” đặc biệt này.

Mặc dù nghiên cứu này chưa được thực hiện trên hoa Manuka, nhưng chúng tôi tin rằng hoa Manuka cũng có khả năng tương tự. Điều này phần nào giải thích mối quan hệ cộng sinh kỳ diệu giữa cây Manuka và ong mật, tạo nên loại mật ong đặc biệt này.

6. Mỗi cây Manuka – Một “cá tính” riêng biệt

Bạn có biết rằng không phải tất cả cây Manuka đều giống nhau? Nghiên cứu di truyền của chúng tôi [8] đã chỉ ra rằng có sự đa dạng đáng kể về khả năng sản xuất các hợp chất có lợi trong mật hoa giữa các cây Manuka.

Một số cây Manuka có khả năng tạo ra mật hoa với hàm lượng DHA và các tiền chất MGO cao hơn, dẫn đến mật ong Manuka chất lượng vượt trội. Các chương trình nhân giống chọn lọc đang được triển khai để phát triển các giống cây Manuka có khả năng sản xuất mật ong chất lượng cao một cách ổn định.

7. Cây Manuka – “Người hùng thầm lặng” bảo vệ môi trường

Bên cạnh giá trị to lớn trong sản xuất mật ong, cây Manuka còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và phục hồi môi trường New Zealand và Úc. Nghiên cứu dài hạn của chúng tôi [9] cho thấy:

• Cây Manuka có khả năng hấp thụ nitơ dư thừa và các chất thải từ hoạt động nông nghiệp trong đất, giúp cải thiện chất lượng đất.

• Rễ cây Manuka giúp cố định đất, ngăn ngừa xói mòn, đặc biệt là ở các khu vực gần nguồn nước. Một nghiên cứu kéo dài 10 năm cho thấy các khu vực trồng Manuka có tỷ lệ sạt lở đất thấp hơn đáng kể so với các khu vực không có Manuka.

• Rừng cây Manuka là nơi cư trú lý tưởng cho nhiều loài động thực vật bản địa của New Zealand và Úc, góp phần tăng cường đa dạng sinh học.

8. Bí quyết tạo nên mật ong Manuka chất lượng: Thời gian và sự tỉ mỉ

Sản xuất mật ong Manuka chất lượng cao là một quá trình đòi hỏi sự kết hợp hài hòa giữa khoa học, kinh nghiệm và sự kiên nhẫn. Dựa trên kinh nghiệm nhiều năm trong ngành [10], chúng tôi nhận thấy:

• Ong cần được chăm sóc cẩn thận quanh năm để đảm bảo chúng khỏe mạnh và sẵn sàng cho mùa hoa Manuka nở rộ.

• Thời điểm đặt tổ ong tại các khu vực Manuka phải được tính toán chính xác, trùng khớp với thời điểm hoa bắt đầu nở để ong thu thập được mật hoa tinh khiết nhất.

• Điều kiện thời tiết đóng vai trò quan trọng, gió mạnh hoặc mưa nhiều có thể khiến ong không thể bay ra ngoài thu thập mật, ảnh hưởng đến sản lượng và chất lượng mật ong.

Kết luận:

Cây Manuka và mật ong Manuka là “báu vật” của New Zealand và Úc, mang đến những lợi ích tuyệt vời cho sức khỏe con người và môi trường. Hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về hành trình kỳ diệu từ bông hoa Manuka mỏng manh đến lọ mật ong quý giá, cũng như tiềm năng to lớn của loài cây đặc biệt này.

Hãy cùng chung tay bảo vệ và phát triển loài cây quý giá này, để “món quà vàng” từ thiên nhiên tiếp tục mang đến những điều tốt đẹp cho cuộc sống!